އިރުވައި މޫސުން ލައިގަތުމާއި ގާއިމްވުން

އިރުވައި މޫސުން ލައިގަތުމާއި ގާއިމުވުން

ޢަބްދުﷲ ރަޝީދު، ލިނެޓް

މިހާރަކަށް އައިސް ކޮންމެ އަހަރަކުވެސް އިރުވައި މޫސުން ފެށެނީ އެކި އަހަރު އެކި ދުވަހުގައި ކަމަށް ބުނާތީ އިވެއެވެ. އެއީ، ރަނގަޅު ވާހަކައެއް ނޫނެވެ. ރާއްޖޭގައި މޫސުން ހިމަނައި ބަލައި އުޅެނީ ވަރަށް ސާބިތު ޤުދުރަތީ އަޞްލުތަކެއްގެ މައްޗަށެވެ. އެކަންކަމަކީ ބަދަލުވާ ކަންކަމެއް ނޫނެވެ. އަދި ބަދަލުވާނޭ ކަންކަމެއްވެސް ނޫނެވެ.

ދުނިޔޭގެ ކޮންމެ ކަމަކީވެސް އަބަދަކު އެއްގޮތަކަށް ދެމި އޮންނާނޭ ކަންކަމެއްވެސް ނޫނެވެ. ނަމަވެސް ހުރިހައި ކަމެއް ތަދުބީރު ކުރައްވާ ކުޅަދުންވަންތަ މާތްﷲ ސުބްޙާނަހޫ ވަތަޢާލާގެ ފިޠްރަތަކީ، އެކަމަކަށް އެކަލާނގެ ކަނޑައަޅުއްވައިފައިވާ ވަގުތު ޖެހުމުގެ ކުރީގައި ބަދަލެއް އަންނާނޭ ކަންކަމެއް ނޫނެވެ. ދުނިޔެ ފަނާވެ ނެތިދިއުމަކީވެސް ވާނޭ ކަމެކެވެ. އެކަމަކު އެއީ، އިންސާނުންނަށް އެކަމުގެ ވަގުތުގެ ޢިލްމު އެނގޭނޭ ކަންކަމެއް ނޫނެވެ. އޭގެ މާނައަކީ، އެކަލާނގެ ލެއްވި ޢިލްމެއްގެ އަލީގައި އިންސާނުންނަށް ބައެއް ކަންތައްތައް ހޯދައި ދެނެނުގަނެވޭނޭ ވާހަކައެއް ނޫނެވެ. އެގޮތުން ހޯދައި ދެނެގަނެވޭނެ އިމުގައި ހިމެނޭ ކަންތައް ތަކުން މިންވަރެއް ނޭނގޭނެ ވާހަކައެއްވެސް ނޫނެވެ.

އެގޮތުން ރާއްޖޭގައި މޫސުން ބަލައިއުޅޭ ނަކަތްތަކަކީ، އިރުގެ ވަށައިގެން ދުނިޔެ ހިނގާ 360 ދަރަޖައިގެ ފަލަކުގައި ދުނިޔެ ހިނގާއިރު، ދުނިޔޭގެ ނަޒަރުން، އިރު ހިނގާ މަގުކަމަށް ބަލައިއުޅޭ މަގުގައި ގާއިމުވެ ހުންނަ ބުރުޖުތަކާއި އެ ބުރުޖު ތަކުގައި ސާބިތުވެ ހުންނަ ދަރަޖަ ދަގީގު ތަކުގެ މައްޗަށް ބިނާކޮށް ބަލައިއުޅޭ ނަކަތް ތަކެކެވެ.

ނަކަތޭ ކިޔައިއުޅެނީ އެއްވެސް ޙާލެއްގައި ތަރިތަކަކަށް ނޫނެވެ. ނަކަތެކޭ ކިޔަނީ އިރާއި ހަނދު ހިނގާ ފަލަކުގެ 360 ދަރަޖައިގެ 28 ބައިކުޅަ އެއްބަޔަށެވެ. ނުވަތަ 27 ބައިކުޅަ އެއްބަޔަށެވެ. ނަކަތްތަކަކީ، ސާބިތުވެގެންވާ އެއްޗަކަށްވާތީ އެ ނަކަތަކާ ދިމާގައި ހުންނަ ތަރި، ފާހަގައެއްގެ ގޮތުން ބެލުމަށްޓަކައި ނަކަތެއްގެ ނަންދީގެން ތަރިތަކަށް ނަން ކިޔަނީއެވެ. ނަކަތެއްގެ އަޞްލަކީ، އިސްވެ ބަޔާންކުރި ފަދައިން 360 ދަރަޖައިގެ ބައިކުޅަ ބައެކެވެ. ފަހަކަށް އައިސް ހަމައެކަނި އިރުހިނގާ މަގުގެ 360 ދަރަޖަ 27 ނަކަތުގެ މައްޗަށް ބަހައިލެވި 13 ދަރަޖައަކީ ނަކަތެއް ކަމަށް ހިމަނައި “އަވިހި” ނަކަތް ދޫކޮށްލައިގެން 27 ނަކަތުގެ މައްޗަށް ނަކަތްތައް ހިމަނާފައިވަނީއެވެ.

ނަމަވެސް، އިރު ހިނގާ ފަލަކު ފުރިހަމަވާނީ އަވިހި ނަކަތްވެސް ހިމަނައިގެން 28 ނަކަތުގެ މައްޗަށެވެ. 28 ނަކަތް ހަމަކޮށް ހިމަނާނަމަ، ފަލަކުން ނަކަތަކަށް ޙިއްޞާވާ މިންވަރަކީ 12 ދަރަޖަ 51 ދަގީގެވެ. މިހާރު އަވިހި ހިމަނަނީ ހަމައެކަނި ހަނދުގެ މަންޒިލްތަކުގެ ތެރޭގައެވެ. މި ލިޔުމާއެކު ހިމަނާފައި އެވާ ބުރަކީ ހަނދު ހިނގާ ފަލަކުގައި ބުރުޖުތަކާއި ބުރުޖުތަކުގައި ނަކަތްތައް ހިމެނިފައިވާ ގޮތް ފެންނަ ބުރެކެވެ.

މިހާރަކަށް އައިސް މޫސުމާއި ނަކަތްތަކުގެ އަސަރުތައް ތަފާތުވާކަމަށް އަދި އެކި އަހަރު ވައިޖެހޭގޮތާއި އިރުމަތީ ފަރާތުގައި އިރުވައި މޫސުމުގެ ވައި (އައްޔޫގު އިރާނާއި، ތުރިއްޔާނު އީރާނާ ދެމެދުގައި) ގާއިމުވެ ހަރުލައި ހުންނަން ފަށާ ދުވަސް ތަފާތުވާކަމަށް ހީކުރާ މައިގަނޑު ސަބަބަކީވެސް، 13 ދަރަޖައިގެ މައްޗަށް ނަކަތްތަކުގެ ދުވަސްތައް ހިމަނާފައިވުމުން އަންނަ ތަފާތުގެ ސަބަބުންނެވެ.

27 ނަކަތުގެ މައްޗަށް އިރުހިނގާ މަގުގެ ދަރަޖަ ދަގީގު ސާނިޔާތައް ހިމަނާނަމަ ނަކަތެއްގެ ފުރިހަމަ މިންވަރެއް ކަމުގައިވަނީ 13 ދަރަޖަ 20 ދަގީގެވެ. އެހެންކަމަށްވާތީ 13 ދަރަޖަ 20 ދަގީގާއި، 12 ދަރަޖަ 51 ދަގީގާ ދެމެދުގައި 29 ދަރަޖައިގެ ތަފާތެއް ހުރުމުން، އެކި އަހަރުގައި ނަކަތް ނަކަތުގެ އަސަރު އެ ނަކަތެއްގެ ޒާތުގައި ސީދާ އެ ނަކަތެއް ލައިގަންނަ ދުވަހަކު ފާޅު ނުވެދާނެއެވެ. އެއީ، އެނަކަތެއް ލައިނުގަތީ ކަމަށް ބަލާންވީ އަސާސެއް ނޫނެވެ. އަދި ނަކަތެއް ލައިގަންނަ ދުވަހަކު އެނަކަތެއްގެ އަސަރު ފާޅުނުވުމަކީވެސް އެނަކަތެއް ލައިނުގަންނަ ކަމަށް ބަލަންޖެހޭ ސަބަބެއްވެސް ނޫނެވެ.

އަދި އޭގެ އިތުރުން، ދުނިޔެ އިރުގެ ވަށައިގެން ކޮންމެ އަހަރެއްގެ ތެރޭގައި ހިނގާ ހިނގުމުގައި ދުނިޔެއަށް، ދުނިޔެ ހިނގާ ފަލަކު ނުވަތަ ދުނިޔެ ހިނގާ ބުރު ފުރިހަމަ ނުކުރެވޭކަމުގެ ސަބަބުވެސް މޫސުމީ އަސަރު ފާޅުވުމާއި ނުވުމާ ގުޅިފައި ވެއެވެ. އެއީވެސް ނަކަތެއް ލައިގަންނަ ދުވަހު އެ ނަކަތެއްގެ ސީދާ އަސަރު ފާޅުނުވާ ސަބަބުތަކުގެ ތެރޭގައި ހިމެނޭ ކަމެކެެވެ.

އަދި މިލާދީ އަހަރެއްގެ ފުރިހަމަ ދިގުމިނަކީ، އިރުވަށައިގެން ދުނިޔެ ހިނގާ ފަލަކު ފުރިހަމަ ކުރުމަށް ވޭތުވާ ވަގުތުގެ މިންވަރެވެ. އެ މިންވަރަކީ 365 ދުވަހާއި 6 ގަޑިއިރެވެ.

އެހެނަސް މީލާދީ އާންމު އަހަރެއްގެ ދިގުމިން ކަމަށް ބަލާން ޖެހެނީ 365 ދުވަހުގެ މިންވަރެވެ. އެއީ، އިރުގެ ވަށައިގެން ދުނިޔެ ޖަހާ ބުރުގެ ނިސްބަތުން އާންމުކޮށް ބަލައިއުޅޭ އާދައިގެ އަހަރެއްގެ ދިގުމިނަކީ 365 ދުވަހުގެ ވަގުތުގެ މިންވަރުގެ މައްޗަށް ހިމެނެނިގެންވާ އަހަރުތައް ކަމަށް ވާތީއެެވެ.

އެހެން އެކަންވާ ސަބަބަކީ، އެއް އަހަރުގެ ޖަނަވަރީގެ ފުރަތަމަ ރޭގެ މެންދަމު 12:00 އިން ފެށިގެން ހަމަ އެ އަހަރުގެ ޑިސެމްބަރ 31 ވަނަ ދުވަހުގެ ރޭގެ 11:59 މިނެޓާ ދެމެދުގައި ހިނގާ މީލާދީ އަހަރެއްގެ ފުރިހަމަ މިންވަރަކީ 24 ގަޑިއިރުގެ މައްޗަށް ބިނާވެގެންވާ 365 ދުވަހުގެ މިންވަރު ކަމަށް ވާތީއެވެ.

އެކަމަކު އެއީ، ފަލަކީ ގޮތުން ފުރިހަމަ އަހަރެއްގެ ދިގުމިނެއް ނޫނެވެ. ފަލަކީ ގޮތުން ފުރިހަމަ އަހަރެއްގެ ދިގުމިނަކީ 365 ދުވަހާއި އިތުރު 6 ގަޑިއިރެވެ. އެކަމުގެ ސަބަބުގެ އަޞްލަކީ ދުނިޔެ އަމިއްލަ ޖިސްމުގެ ވަށައިގެން އެނބުރޭ އިސްޕީޑުގެ ގޮތުން 365 ދުވަހާއި 6 ގަޑިއިރު، ހަމަކޮށްގެން، އާ އަހަރެއް ފަށާނަމަ ޖަނަވަރީ މަހެއްގެ ފުރަތަމަރޭ މެންދަމު 12 ޖަހާއިރު އަހަރެއް ފަށައި، ދެން ޖެހިގެން އަންނަ އަހަރު ފެށޭނީ ޖަނަވަރީ މަހުގެ ފުރަތަމަ ދުވަހުގެ ހެނދުނު 6 ޖަހާއިރުއެވެ. ދެން ޖެހިގެން އަންނަ އަހަރު ފެށޭނީ ޖަނަވަރީ މަހުގެ ފުރަތަމަ ދުވަހުގެ މެންދުރު 12 ޖަހާއިރުއެވެ. ދެން ޖެހިގެން އަންނަ އަހަރު ފެށޭނީ ޖަނަވަރީ މަހުގެ ފުރަތަމަ ދުވަހުގެ ހަވީރު 6 ޖަހާއިރުއެވެ. ދެން ޖެހިގެން އަންނަ އަހަރު ފެށޭނީ ޖަނަވަރީ މަހުގެ 2 ދުވަހުގެ މެންދަމު 12 ޖަހާއިރުއެވެ.

އެހެންކަމުން، އެގޮތަށް އަހަރު ފަށާނަމަ އަހަރު ފެށޭ ދުވަސްވެސް ދާނީ އަހަރުން އަހަރަށް ބަދަލުވަމުންނެވެ. ޖަނަވަރީ މަހުގެ ފުރަތަމަ ދުވަހުން ދެވަނަ ދުވަހުން ތިންވަނަ ދުވަހުން ބަދަލު ވަމުންނެވެ. އެގޮތުގެ މަތީން ޒަމާންވެސް ދާނީ މުޅީން ބަދަލުވަމުން އޮޅެމުންނެވެ. 

އެ ސަބަބަށްޓަކައި އާންމު އަހަރެއް ފަށަނީ، ހިނގަމުންދާ އަހަރު ނިމޭ މަސްކަމުގައިވާ ޑިސެމްބަރު މަހުގެ 31 ވަނަ ދުވަހުރޭ 11:59 ގެ ފަހުން ޖެހިގެން ފުރަތަމަ ހިނގާ ސިކުންތުން ފެށޭ ޖަނަވަރީ މަހުގެ ފުރަތަމަ ރޭގެ މެންދަމު 12 ޖަހާއިރުކަމަށް ބަލަން ޖެހެއެވެ.

އެހެން ދިމާވާ އަޞްލަކީ، ދުނިޔެއަށް އާންމު އަހަރުތަކުގައި ފަލަކުގައި ހިނގެނީ 359 ދަރަޖައާއި 45 ދަގީގުގައި ކަމަށް ވާތީއެވެ. އެހެން ވުމުން ދުނިޔެއަށް ފަލަކުން ފުރިހަމަ ނުކުރެވޭ 15 ދަގީގު އުނިވެގެން ދެއެވެ. ދުނިޔެ 15 ދަގީގުގައި ހިނގުމަށް ބޭނުންވަނީ 6 ގަޑިއިރުގެ ވަގުތެވެ.

އެހެނަސް، ކޮންމެ އާންމު އަހަރަކުވެސް އެ 15 ދަގީގާއި އެ 15 ދަގީގުގައި ހިނގުމަށް ބޭނުންވާ 6 ގަޑިއިރުގެ ވަގުތު ދޫކޮށްލާފައި ދުނިޔެ އާ އަހަރަކަށް ފަށައެވެ. އެކަމަކު ފަލަކުން ދުނިޔެއަށް ނުހިނގި ދޫކޮށްލާފައިވާ 15 ދަގީގާއި އެ 15 ދަގީގުގައި ހިނގުމަށް ބޭނުންވާ 6 އިޢާދަ ކުރުމަށްޓަކައި ކޮންމެ 4 އަހަރަކުން 1 ފަހަރު 366 ދުވަހުގެ 1 އަހަރު ގެނުވައެވެ.

 ކޮންމެ އާންމު އަހަރަކު ފަލަކުން ދުނިޔެއަށް ނުހިނގި ދޫކޮށްލެވޭ މިންވަރު ކަމުގައިވާ 15 ދަގީގުގެ 4 އަހަރުގެ ޖުމުލައަކީ 60 ދަގީގެވެ. އެއީ، ފުރިހަމަ 1 ދަރަޖައެވެ. އެފަދައިން 15 ދަގީގުގައި ދުނިޔެ ހިނގުމަށް ބޭނުންވާ 6 ގަޑިއިރުގެ 4 އަހަރުގެ މިންވަރަކީ 24 ގަޑިއިރެވެ. އެއީ، ފުރިހަމަ 1 ދުވަހެވެ.

އެެހެންކަމަށްވާތީ، ކޮންމެ 4 އަހަރަކުން އެއްއަހަރު (ނުވަތަ ކޮންމެ ލީޕް އަހަރަކު) ފެބްރުއަރީ މަހަށް 1 ދުވަސް އިތުރުކޮށް ފެބްރުއަރީ މަހުގައި 29 ދުވަސް ހިމަނަނީ އެ ސަބަބަށްޓަކައެވެ. އެހެންނޫނީ ފަލަކުންނާއި ޒަމާނުން ބައެއް ދާނީ އުނިވަމުންނެވެ. ޒަމާން ދާނީ އޮޅެމުންނެވެ.

އެކަމަކުވެސް ފެބްރުއަރީ މަހުގައި 29 ދުވަސް ހިމަަނަނީވެސް ވަކި ހަމަޔަކުންނެވެ. އާންމުކޮށް ކިޔައި އުޅެނީވެސް ހަތަރު އަހަރުން އެއް އަހަރަކީ ލީޕް އަހަރެއް ކަމުގައެވެ. އެއީ، ރަނގަޅު ވާހަކައެކެވެ. ފެބްރުއަރީ މަހު 29 ދުވަސް ހިމަނާ، އަހަރު ތަކުގައި އަހަރުގެ ޢަދަދުގައި އެކަމުގެ ފާހަގައެއް އޮވެއެވެ. އެއީ، އަހަރުގެ ޢަދަދުގެ ކަނާތްފަރާތު 2 އަކުރު 4 އިން ގެއްލި ހުސްވުމެވެ. އަދި އެއީ، ހާސް ހަމަވާ އަހަރެއް ނަމަ ވާތްފަރާތު ދެއަކުރު 4 އިން ގެއްލި ހުސްވުމެވެ. އެހެންވީމާ، އަހަރު ހިމަނައި ގުނައި ހަދަނީވެސް ނޯޅޭފަދަ ހަރުދަނާ ބިނާވެގެންވާ އަސާސްތަކެއްގެ މަތީގައިކަން އެނގެއެވެ.

އަހަރުގެ ޢަދަދުގެ ކަނާތް ފަރާތު ދެއަކުރުގެ މިސާލެއްގެ ގޮތުން ބަޔާން ކުރާނަމަ 1996 ވަނަ އަހަރު، އަހަރުގެ ޢަދަދުގެ ކަނާތް ފަރާތު ދެއަކުރަކީ 96 އެވެ. އެއީ، 4 އިން ގެއްލި ހުސްވާ ޢަދަދެކެވެ. ދެން ހާސް ހަމަވާ އަހަރުގެ ވާތްފަރާތު ދެއަކުރު ބަލާނަމަ 2000 ވަނަ އަހަރުގެ ވާތްފަރާތު 2 އަކުރަކީ 20 އެވެ. އެއީވެސް 4 އިން ގެއްލި ހުސްވާ ޢަދަދެކެެވެ. ލީޕް އަހަރުތަކަކީ، ނުވަތަ ފެބްރުއަރީ މަހުގެ 29 ދުވަސް ހިމަނާ އަހަރުތަކަކީ ބުނެފައިވާ މިސާލުގައިވާ ފަދަ އަހަރު ތަކެވެ.

ދެން މި ޖެހިލަނީ މި ވާހަކަ މިލިޔުމުގައި ދައްކާން ޖެހުނު އަޞްލު ސަބަބަށެވެ. އެއީ، ކޮންމެ އަހަރެއްގެ މުލަ ނަކަތް ލައިގަތުން ކަމުގައި ބަލަންޖެހޭ ގޮތުގެ ވާހަކައަށެވެ. މުލަނަކަތް ލައިގަންނަނީ އިރު ފަލަކުގެ ކޮން ދަރަޖައަކަށް ވަނުމުންކަން އެނގުމަށްޓަކައެވެ.

މުލަ ނަކަތަކީ އިރު ހިނގާ ފަލަކުގެ މަގުގައިވާ 12 ބުރުޖުގެ (ނުވަތަ 12 ރާހީގެ) ތެރެއިން 9 ވަނަ ބުރުޖު ކަމުގައިވާ ގައުސު ބުރުޖު (ސެޖިޓޭރިއަސް ސައިން، ނުވަތަ ދިވެހި ގޮތަށްނަމަ ދަނަ ރާހި) ގެ 16 ދަރަޖަ 22 ދަގީގުން ފެށިގެން އެ ބުރުޖުގެ 29 ދަރަޖަ 35 ދަގީގާ ދެމެދުގައި ސާބިތުވެގެންވާ ނަކަތެކެވެ.

އިރުވައި ލައިގަތުމަކީ، ގައުސު ބުރުޖުގައިވާ މުލަ ނަކަތުގެ (ޢަރަބި ބަހުން ކިޔާ ގޮތަށްނަމަ شُوْلَة) ނަކަތުގެ 2 ވަނަ ދަރަޖަ ފަހަނަޅައި އިރު މުލަ ނަކަތުގެ ތެރެއަށް ވަނުމެވެ. ނުވަތަ ގައުސު ބުރުޖުގެ 18 ދަރަޖަ ފަހަނަޅައި ކުރިޔަަށް އިރު ޖެހުމެވެ.

މުލަނަކަތުގެ 2 ވަނަ ދަރަޖަޔަށް އިރުވަނުމުން އިރުވައި މޫސުމަށް ފެށުނީއެވެ. އެކަމަކު އިރުވައި ގާއިމުވުމަކީ، އައްޔޫގު އީރާނާއި ތުރިއްޔާނު އީރާނާ ދެމެދުގައި އިރުވައިގެ ވައި ގާއިމުވެ ހަރުލުމެވެ. އެއީ ދެކަމެކެވެ.

ދިމަދިމާގައި ވައި ހަރުލައި ގާއިމު ވުމާއި، ވިއްސާރަވުމާއި ވިއްސާރަ ނުވުމާއި މިކަންކަމަކީ، ނަކަތްތަކުގެ އަސަރުތައް ކަމުގައި މައިގަނޑު ގޮތެއްގައި ބަލާ ސިފަތައް ކަމުގައި ވިޔަސް، އެކަންކަމަކީ ސީދާ ނަަކަތެއް ލައިގަންނަ ދުވަހު އެ ނަކަތެއްގެ އަސަރާ އެއްގޮތަށް ކޮންމެ އަހަރަކު އެއްގޮތެއްގެ މަތީގައި ފާޅުވެ ހިނގާނޭ ކަންކަމެއް ނޫނެވެ. އެފަދަ ކަންކަން ބިނާވެގެންވަނީ އިސްވެ ބަޔާންކުރި ފަލަކީ ހުރިހައި ސަބަބަކާއެވެ. އެ ހުރިހައި ކަމަކަށް ނަޒަރު ނުކޮށް އެކި އަހަރުގައި އިރުވައި މޫސުން ނުވަތަ ހުޅަނގު މޫސުން ފެށޭ ދުވަސް ބަދަލުވާ ކަމަށް ކަނޑައަޅައި ބުނުމަކީ އެންމެ ރަނގަޅު ހެޔޮ ނިންމުމެއް ކަމުގައެއް ނުވެއެވެ.

ހާހެއްހައި އަހަރުގެ މޫސުމީ ރެކޯޑުވެސް އަދި ސަތޭކަ އަހަރުގެ ރެކޯޑުވެސް އެއްކުރެވިފައި ނެތި، މޫސުމަށް ބަދަލު އަންނަ ކަމަށް ކުރާ ލަފައެއް މުޢުތަބަރެއް ނުވާނެއެވެ. އަހަރެެމެން މި ތިބޭ ސޯލާސިސްޓަމުގައި ގުރަހަތައް އެކި އަަހަރު އެތުރިފައި ހުންނަ ގޮތާވެސް މޫސުމީ އަސަރުތައް ގުޅޭނެއެވެ. އިންސާނީ ޢުމުރުގެ ހިނދުކޮޅެއްގެ ތެރޭގައި އެފަދަ ކަންކަމަށް އަންނަ ބަދަލުތަކުން ނުކުންނަ ނަތީޖާތަކެއް ދެނެއެއް ނުގަނެވޭނެއެވެ.

04 ޖަނަވަރީ 2024